Op 25 maart 1918 werd de Arbeiders Jeugd Centrale (AJC) opgericht op initiatief van de SDAP (Sociaal Democratische Arbeiderspartij) en het NVV ( Nederlands Verbond van Vakverenigingen). De AJC was een socialistische jeugdbeweging, met het doel de arbeidersjeugd zowel geestelijk als lichamelijk op te voeden en te ontwikkelen. Het socialistische ideaal werd gerealiseerd met traditionele omgangsvormen, zonder alcohol en tabak, en met veel lichaamsbeweging, volksdans, muziek en toneel. De Paasheuvel in Vierhouten was een bekend kampeer- en samenkomstterrein van de AJC.
In 1922 werd door de AJC op de heide in Vierhouten een heuvel van ongeveer één hectare groot aangekocht. De heuvel stond bij de bevolking bekend als ‘De Paasheuvel’, omdat er in vroeger tijden met pasen vuren op de top werden gestookt. Op en rond de heuvel werden tentenkampen ingericht, waar de AJC’ers in groepsverband vakantie konden vieren in de natuur.
In juni 1923 werd er op deze heuveltop het kamphuis ‘Paaschheuvel’ gebouwd, dat in december van dat jaar feestelijk in gebruik werd genomen. De leden van de AJC hadden het kamphuis zelf bekostigd, door het plakken van zegels van twee en een halve cent, de zogenaamde Kampfondszegels. Het kamphuis werd ontworpen door architect J.H.Mulder.
Het kamphuis was de trots van de AJC. De socialistische dichteres Margot Vos schreef er in de jaren 20 het volgende gedicht over:
‘Voor ’t donkere bosch, aan de wijde hei.
Machtig beschermd en toch eindloos vrij.
Tusschen de rust en het naaldgeruisch,
Rijst onze woning, ons makkerhuis.’
In 1928 werd een tweede kamphuis gebouwd dat ‘Het Rode Nest’ genoemd werd en in 1937 werd er een groot openluchttheater aangelegd. In 1938 is de evenementenhal ‘De Zonnehal’ toegevoegd aan het complex. Deze hal is helemaal van hout opgetrokken en heeft een rechthoekige vorm. Het ontleent zijn naam aan het grote raam aan de voorkant met een opkomende zon met zonnestralen. Ook bij dit gebouw was de architect J.H.Mulder. Alle gebouwen en het openluchttheater bestaan nog steeds en worden nog altijd gebruikt voor allerlei activiteiten.
Onder de bezielende leiding van Koos Vorrink, de sociaal bewogen voorman van de SDAP en later de PVDA, kwam de AJC tot grote bloei. In 1922 waren er landelijk 2600 leden en in de topjaren 1932 en 1933 telde de AJC 11.000 leden, maar dat aantal daalde in de crisisjaren eind jaren 30 met bijna de helft. In de Tweede wereldoorlog werd De Paasheuvel een verblijfplaats van Duitse militairen en de AJC werd ontbonden, want de Duitse bezetter hield niet van socialisten. Gedurende de oorlog werden veel leden gevangen genomen of door geweld om het leven gebracht, veel van hen waren Joods. Een bronzen luidklok en een bronzen zuil bij de Paasheuvel herinneren hier aan. Op de bronzen zuil staan de namen van 414 door geweld omgekomen AJC’ers, waaronder ook de naam van een Nunspeetse AJC’er: Gerben Andries Lenstra, die een rol speelde in het Nunspeetse verzet. Hij werd op 6 maart 1945 vermoord in kamp Neuengamme.
De naam van De Paasheuvel zal altijd verbonden blijven met de meest zwarte bladzijde uit de geschiedenis van Vierhouten: de ontdekking van het Verscholen Dorp bij de Pas-Op door twee SS’ers op 29 oktober 1944. Veel onderduikers die daar verbleven konden vluchten, maar acht Joodse onderduikers werden ontdekt en opgesloten in de kelder van ‘De Paasheuvel’. Een ouder echtpaar werd ter plekke gedood en de zes anderen werden bij de Tongerenseweg gefusilleerd.
Na de oorlog werd de AJC nieuw leven ingeblazen als een zelfstandige jeugdorganisatie, los van de PVDA, welke de opvolger van de SDAP was. De organisatie werd onderverdeeld in 3 afdelingen: Zwaluwen (8-12 jaar), Trekvogels (12-16 jaar) en Rode Wachten (boven 16 jaar). De organisatie kwam weer tot grote bloei en in 1947 had de AJC al weer 11.000 leden.
Er werd door de plaatselijke bevolking vreemd aangekeken tegen al die jongeren die wandelend en liederen zingend door de Veluwse bossen trokken en die dansten rond de meiboom bij de Paasheuvel. De vrije moraal van deze groep jongeren was een doorn in het oog van behoudende dorpsbewoners die hiervan schande spraken. De AJC’ers werden vaak uitgescholden: ‘Grasnaaiers’ werden ze smalend genoemd en ‘die rooien’. Een bekende yell in die tijd was: ‘AJC moet potje likken, anders hebben ze niks te bikken’. Ondanks alles waren de AJC’ers trots op het feit dat ze lid waren van een organisatie die het doel had een betere, vreedzame wereld te bereiken. Een wereld zonder oorlog en geweld, waar iedereen dezelfde kansen kreeg. Een socialistische, pacifistische maatschappij, waarin het groepsbelang voorop stond, in plaats van een kapitalistische, waarin het individu belangrijker is.
In de jaren 50 bleek dat binnen de AJC steeds meer Trekvogels maar kort lid bleven. De Trekvogels vormden echter de kern in de AJC-organisatie. Zonder Trekvogels geen Rode Wachten en dus ook geen kader. Zonder een goede Trekvogel-organisatie konden de Zwaluwen ook niet doorstromen. De AJC-leiding bedacht van alles om deze uitstroom te stoppen, maar had daarmee geen succes. Het aantal leden daalde en bleef dalen. Op 28 februari 1959 werd de AJC opgeheven. Het loslaten van de band met de PVDA in 1946 zal een van de redenen zijn geweest dat de AJC z’n aantrekkingskracht op jongeren verloren had. Het socialisme als bindende factor was verdwenen.
De Paasheuvel bleef echter een plek voor groepen die in de mooie Veluwse natuur vakantie willen vieren. De Stichting Paasheuvelgroep zet tot de dag van vandaag het werk voort.
Sociale interactie en ontwikkeling van jongeren staan nog steeds centraal. En dat het liefst lekker buiten. Schoolkampen, sportverenigingen en muziekverenigingen, die samen iets willen ondernemen, kunnen nog steeds terecht op die magische plek waar het socialistische gedachtegoed van de vroegere AJC niet helemaal verdwenen is.
Tussen 1973 en 1995 werd de camping, die de Paasheuvel inmiddels ook was, gebruikt voor de jaarlijkse Pinksterconferentie van de Stichting Opwekking. Deze stichting, die een onderdeel is van de Pinkstergemeente, heeft tot doel geestelijke vernieuwing te bereiken door verkondiging van het evangelie door zang, muziek en seminars. De Paasheuvel bleef dus nog steeds een plek waar geestelijke vernieuwing bevorderd werd, of het nu socialistisch of christelijk was. Inmiddels is de jaarlijkse conferentie door ruimtegebrek verhuisd naar Biddinghuizen.
Eind 2017 werd bekendgemaakt dat de Paasheuvelgroep een deel van het Paasheuvel-terrein ging verkopen aan de VDB recreatiegroep uit Ermelo. Die firma is eigendom van de familie Van den Broek. Het overgenomen deel werd Heidepark Veluwschkarakter en dat is een commercieel vakantiepark met camper- en campingplaatsen en accommodatie voor een vakantie midden in de natuur.
Het socialistische gedachtegoed spreekt anno 2020 steeds minder tot de verbeelding. De politieke partijen PVDA en SP zien dit als hun uitgangspunt, maar het grootste deel van de kiezers toont een voorkeur voor andere partijen met soms heel andere ideeën. Het idealisme en het enthousiasme van de jongeren van de AJC is iets dat tegenwoordig vaak gemist wordt.
Door Bert Biesmeijer
