De Hervormde kerk in Doornspijk

0
2378

DOORNSPIJK – De huidige Hervormde kerk van Doornspijk dateert uit het jaar 1829. Dat is althans de datum welke wordt genoemd op de sluitsteen van de deur.  De website van de kerk noemt A.M. Sorg als mogelijke ontwerpen van het kerkgebouw. Andere bronnen zeggen dat de kerk is ontworpen door architecten van Rijkswaterstaat in Neoclassicistische stijl.

De geschiedenis van de kerk is nauw verbonden met die van de St. Ludgeruskerk die werd gebouwd aan de Zeedijk. De plek waar de kerk gestaan heeft wordt gemarkeerd met stenen op de plaats van de vroegere funderingen. Wie langs de Veldwijk vanuit Doornspijk naar Elburg rijdt kan van deze plek genieten.

De huidige Hervormde kerk is gerealiseerd nadat twee rampen het einde betekenden van de Ludgeruskerk. De eerste was een stormramp in februari 1825 waardoor het gebouw al flink beschadigd raakte. Een brand door blikseminslag 18 oktober van datzelfde jaar betekende het einde van een duizendjarige traditie. Kerk en een naastgelegen boerderij gingen in vlammen op. Mede omdat de brand niet direct werd ontdekt, anders had deze wellicht nog gespaard kunnen blijven.

Met de bouw van wat toen de Waterstaatkerk werd genoemd werd in 1829 begonnen.  Gekozen werd voor een locatie aan de Zuiderzeestraatweg omdat deze centraler was gelegen. Waar de kerkgangers tussen 1825 en 1929 kerkten is niet bekend.

De huidige Hervormde kerk werd gebouwd als een forse rechthoekige zaalkerk. In 1952 werd de kerk verbouwd en uitgebreid tot kruiskerk. Boven de voorgevel bevindt zich een houten koepeltje. Daarin bevindt zich een mechanisch torenuurwerk van J. H. Addicks & Zoon uit Amsterdam. Later is het uurwerk voorzien van een elektrische opwinding.

Dat er wordt gesproken over een Waterstaatkerk heeft te maken met het feit dat tussen 1824 en 1875 veel kerken werden gebouwd met financiële steun van de landelijke overheid. Het ontwerp en de bouw van de kerken was onderhevig aan goedkeuring en controle door ingenieurs van het ministerie van waterstaat. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht is het begrip Waterstaatkerk niet verbonden aan een bepaalde bouwstijl.

De huidige kerk heeft een gestukadoord interieur, waarin een gemarmerde houten orgelgalerij op Jonische zuilen. In 1996 was de laatste uitbreiding en renovatie van het kerkgebouw. De klok van de toren van de kerk stamt uit 1962 en draagt als opschrift Soli Deo Gloria. De klok is gegoten door W. J. Koek uit Midwolde. Het aardige is dat het geluid van de klok is te beluisteren via een link op de website van de kerk.

Het huidige orgel in de kerk is in 2005 gebouwd door de firma Hendriksen & Reitsma uit Nunspeet. Hierbij werd gebruik gemaakt van het front en pijpwerk van het oude orgel dat in 1898 door J. Proper uit Kampen is gemaakt en in 1968 was uitgebreid door de firma B. Koch & Zoon uit Apeldoorn. Het vernieuwde instrument werd 11 augustus 2005 in gebruik genomen.

In het gebouw van de Hervormde gemeente wordt ook gekerkt door de Hersteld Hervormde gemeente Doornspijk-Nunspeet Dat maakt dat er iedere zondag vier diensten zijn. Dat aan Doornspijk de naam Nunspeet is toegevoegd heeft zijn oorsprong in het feit dat deze laatste plaats geen Hervormd Herstelde gemeente kent.

Terug naar de geschiedenis van de St. Ludgeruskerk die de oorsprong vormt van de huidige Hervormde kerk. De naam is ontleend aan de Friese evangelist Liudger die leefde van 742 tot 809. Die kreeg de grond in Doornspijk van een onbekende jonge man uit de streek die – geboeid door de woorden van liefde en genade van Liudger – in navolging van de eerste christenen al zijn goederen in Doornspijk weg gaf aan de evangelist.

In de akte van overdracht wordt voor de allereerste keer de naam Doornspijk genoemd. Zij het met de mooie volzin: ‘in villa que nuncupatur Thornspic.’ De akte werd later teruggevonden in het klooster van het Duitse Werden dat in 796 door Liudger was gesticht. Om van dit klooster een centrum van beschaving en geleerdheid te maken, gaf de Friese evangelist al zijn bezittingen weg, waaronder die in Doornspijk.

In 1332 gebruikten de schepenen van Elburg bij een handelsovereenkomst in het Duitse Lübeck het geheimzegel van Dorenspijt. Ze gaven als verklaring voor hun handelwijze: ‘Onze stad droeg oudtijds de naam Dorenspij.’ In de 16e eeuw kreeg het gebied aan het einde van de Kerkdijk de naam Doornspijk. Na het zelfstandig worden van Elburg vormde kerk aan zee (St. Ludgeruskerk) het nieuwe centrum van het kerspel Doornspijk. Na het instorten van de kerk in 1825 verhuisde de naam Doornspijk naar het gebied tegenover het erf Klarenbeek. Bij de gemeente herindeling van Nederland in de vorige eeuw werd vastgesteld dat Doornspijk ook de gemeentenaam zou zijn. Dat bleef zo tot Doornspijk opging in de gemeente Elburg en een deel van het grondgebied naar Nunspeet ging.

De eerste twee kerken in Doornspijk waren houten gebouwen. Vermoedelijk stamt het eerste houten kerkgebouw uit de periode rond 800. De eerste stenen kerk werd omstreeks 1100 gebouwd waarna in 1130 al een uitbreiding volgde met een koor en halfronde apsis. Aan het eind van de twaalfde eeuw werd het kerkgebouw uitgebreid met een groot tufstenen koor en een zware toren. In 1463 werden door de kerkmeesters van Doornspijk landerijen en de buurtschappen ’t Eekt en Horst verkocht om herstel van het koor van de kerk te kunnen bekostigen.

In 1473 werd hier nog een groot bakstenen koor in gotische stijl aan toegevoegd. De kerk kreeg daarmee een lengte van ruim 45 meter.

In 1584 werd de kerk, met uitzondering van de toren, afgebroken. De magistraat van Elburg vreesde dat de vijand in de toen heersende tachtig jarige oorlog zich in de kerk zou gaan verschuilen. In 1592 werd op de fundamenten een nieuwe, veel kleinere kerk, herbouwd. Tegen de noordmuur werd een consistorie gebouwd. Aan de noordwestzijde werden grote zwerfstenen neergelegd om de kerk te beschermen tegen stormvloeden. Deze bleken uiteindelijk niet bestand tegen de stormvloed van februari 1825.

De plattelandsbevolking uit de verre omgeving onderhield tot 1825 de wekelijkse kerkgaan naar dit kerkgebouw aan de rand van de Doornspijker gemeenschap. Via de Kerkdijk was er een verbinding met het achterland van Doornspijk en de buurtschap Wessinge.

Bij dein 1985 gelegde stenen die herinneren aan de fundamenten van de Ludgeruskerk wordt af en toe nog een openlucht kerkdienst gehouden. Verder is het een toeristisch rustpunt met in de nabijheid een vogelkijkhut en de oever van het Veluwemeer. 

Door Wijnand Kooijmans

Dit artikel is het eerst gepubliceerd in de Veluwse Courant als onderdeel van de rubriek: Uit de kerk geklapt.