‘je bent je nooit zo bewust van de liefde, als op het moment dat je afscheid neemt’
NUNSPEET – Op de dood rust nog steeds een groot taboe, maar het is onvermijdelijk dat iedereen er vroeg of laat mee te maken krijgt. In vroeger tijden gebeurde het regelmatig dat bij een overlijden alle familieleden van heinde en verre bij elkaar kwamen, waarna een fotograaf een groepsportret maakte, met de overledene prominent in het midden van het gezelschap. ,,Soms werden er hoeden of brillen opgezet, of werd de overledene ‘gezellig’ op een sofa gedrapeerd,’’ weet Anneke Hilligehekken. Deze vorm van afscheidsfotografie is al lang niet meer gebruikelijk, maar mede door de (sociale) media sinds een jaar of vier nieuw leven ingeblazen. Je ziet meer televisieprogramma’s over ernstige ziekten en de dood. En uitvaarten, zoals onlangs die van Koningin Elizabeth worden uitgebreid op de televisie getoond.’’
Mede door corona, waar soms maar een beperkt aantal mensen de uitvaartplechtigheid mocht bezoeken, is de afscheidsfotografie weer in zwang gekomen. Weliswaar in een nieuw jasje, waarin fluisterstille apparatuur de plechtigheid zo min mogelijk verstoort en de fotograaf zo onopmerkzaam mogelijk werkt. In Nederland houdt een handjevol afscheidsfotografen zich full time bezig met dit specifieke beroep en Anneke is daar één van. Anneke: ,,Ik ben afscheidsfotograaf in de breedste zin van het woord. Het komt voor dat iemand weet dat hij of zij binnenkort overlijdt en die vragen me dan om nog een paar foto’s van ze te maken. Of iemand gaat een chemo- of ander medicijntraject in en wil van tevoren gefotografeerd worden. Maar ik fotografeer ook honden met hun baasje en paarden.’’
Anneke is sinds twee jaar full time afscheidsfotograaf. Door corona kon zij haar bestaande werk niet meer uitvoeren. Anneke: ,,Op een dag kwam mijn vriendin langs en vertelde ze me over een uitvaart, waar ze als uitvaartspreekster had gesproken. Haar terloopse opmerking ‘het was zo mooi, er had eigenlijk een fotograaf bij moeten zijn’ triggerde mij enorm, waarna ik erover na ben gaan denken. Het is een hele aparte, gesloten, wereld, maar ik besloot cursussen te volgen die je opleiden tot afscheidsfotograaf.’’ Tijdens een opleiding tot Moment Design Fotograaf die Anneke onder andere volgde, leerde ze ondermeer om tijdens een fotosessie door middel van vragen te stellen en opdrachten te geven hoe een mooie (afscheid)reportage gemaakt moet worden. ,,Door het geven van opdrachten gaan mensen met elkaar in gesprek en krijg je niet van die verplichte gezichtsuitdrukkingen,’’ zegt ze. Anneke is aangesloten bij een collectief van fotografen die elk jaar een zogenaamde ‘Betekenisweek’ houdt. Hierin worden door de fotografen gratis fotosessies gegeven aan mensen die in een ernstig ziekte situatie zitten en/of uitbehandeld zijn en soms is dat het begin van afscheidsfotografie. Anneke: ,,Als afscheidsfotograaf heb je niet alleen de skills nodig om met mensen en hun verdriet om te gaan, maar moet je ook technische vaardigheden hebben. Ik raad mensen af om zelf foto’s te maken, want de verlichting in rouwkamers en aula’s is vaak sfeervol, maar voor fotografen een technische uitdaging om toch mooie foto’s te maken die maken weergeven wat er gebeurt en ook om eventueel de overledene er goed uit laten zien. Volwassenen willen vaak niet in de kist kijken, maar het valt me wel op dat kinderen daar totaal geen moeite hebben. Soms gaan ze nog even lekker bij opa in de kist zitten, of ze pakken een hand die ze tegen hun wang houden. Ik had onlangs een uitvaart waarin opa op een loopkoets lag en die werd door de kinderen vrolijk de begraafplaats opgetrokken. Een uitvaart draait altijd om liefde. Bij rouw ben je je bewust van de liefde die je voor iemand voelt.’’
Het vraagt nogal wat van je om als afscheidsfotograaf te werken. Naast een altijd wisselende, soms onbekende, werkplek door heel Nederland, ben je niet onzichtbaar. Je bent er gewoon! Anneke probeert zo onopvallend mogelijk te werken en let ook op details zoals de schoenen die ze draagt. ,,Ik loop meestal op sneakers en als ik nieuwe koop test ik altijd of ze geen geluid maken,’’ lacht ze. Aanvragen voor afscheidsfotografie komen bij Anneke binnen via de uitvaartondernemingen, haar website, Google of via via. Soms hebben mensen haar aan het werk gezien of worden ze getipt door anderen. Ze vraagt na het eerste contact eerst de rouwkaart op. Op die manier heeft ze al veel basisinformatie. Uiteraard overlegt ze met de familie wat de wensen precies zijn. Anneke: ,,Ik vraag altijd het draaiboek en tijdschema aan de uitvaartbegeleider. Op die manier kan ik bij wisseling van sprekers mijn positie innemen en hoef ik niet door de zaal te lopen op het moment dat het ongepast is. Voordat de uitvaart begint, fotografeer ik het sluiten van de kist. Hiervoor maak ik dan nog wat veelden van de overledene. Misschien raar, maar ik stel me altijd aan de overledene voor en spreek uit dat ik het bijzonder vind dat ik foto’s mag maken.’’ Meteen na afloop van een uitvaart start Anneke met het bewerken en selecteren van het fotomateriaal. Van de beste foto’s maakt ze een album, wat ze als het helemaal klaar is, persoonlijk bij de nabestaanden af gaat leveren. Doorgaans is dat na een week of zes. ,,Maar ik stuur ze na drie dagen al een preview, zodat ze ongeveer weten wat ze kunnen verwachten,’’ licht ze toe. Haar ervaring is dat iedereen de fotoreportage als een waardevolle toevoeging ziet. Anneke: ,,Een uitvaart gaat vaak, net als een huwelijksdag, in een roes voorbij. Mensen missen vaak de helft van wat er op zo’n dag gebeurt. En vooral de mensen die achterblijven, ervaren het inkijken van het album als een enorme troost. Ik krijg regelmatig, zelfs midden in de nacht, appjes van mensen die zo dankbaar zijn. Het bladeren door het album helpt bij de rouwverwerking. Ik leg herinneringen vast en vind het altijd bijzonder dat ik zo dichtbij mensen mag komen op een moment hen leven, waarop ze heel kwetsbaar zijn. Een afscheidsreportage gaat niet om het vastleggen van de dood, het draait om het leven en de liefde.’’
www.aha-afscheidsfotografie.nl
Door Ank Herstel. Foto’s Maarten van de Biezen & eigen foto’s.
