STAVERDEN – ,Klein maar fijn”, een uitdrukking die zeker kan gelden voor het stadje Staverden, behorend bij de gemeente Ermelo. Met haar ca. vijftig inwoners het kleinste stadje van Nederland en ook van de Benelux. Mogelijk zelfs van de wereld., maar daar is geen bevestiging van te krijgen. En toch is dit kleine stadje zeer aantrekkelijk om te bezoeken, mooie wandelingen te maken en te genieten van zoveel natuurschoon, het kasteel Staverden met de kasteeltuinen en brasserie, de witte pauwen en de mooie kapel Staverden, waar menig huwelijk is gesloten.
Het landgoed
Het kleine stadje Staverden kent een rijke historie. Aanvankelijk lagen er in de 13e eeuw grote plannen om hier een stad te bouwen. Reinald I, de vroegere graaf van Gelre had daartoe grote plannen. Na het bouwen van een kasteel, een grachtenstelsel en bijgebouwen heeft Reinald I dit idee toch laten varen en is de stad een landgoed geworden. Wel behield het de stadsrechten. In 1298 bevestigde de Roomse koning Rudolph von Habsburg de stadsrechten aan het bestaande hof Staverden. In de eeuwen die volgden kwam er geen stedelijke bebouwing.
Wel liggen er verspreid over het terrein nog steeds zestien boerderijen, een koetshuis, orangerie, molen, duiventil, arbeiderswoningen, een kapel en een begraafplaats. Het landgoed heeft een oppervlakte van in totaal 718 hectare en strekt zich uit over een lengte van bijna zeven kilometer, vanaf de Stakenberg in het Noorden tot bijna bij het Uddelermeer in het Zuiden. Het bestaat voor ongeveer 340 ha. bos, 310 ha landbouwgrond en 70 ha. natuurterreinen, wegen en gebouwen. Door de grote afwisseling van loof- en naaldhout, houtwallen, beekjes en bloemrijke velden wordt het landgoed wel één van de mooiste natuurgebieden van Nederland genoemd.
De witte pauwen van Staverden
De graven, en later hertogen van Gelre, gebruikten Staverden vooral als jachtslot. Vanaf 1400 werd het kasteel bestuurd door leenmannen, die de verplichting hadden om witte pauwen te houden. In 1323 schijnt Reinald II voor het eerst in het zegel een waaier van pauwenveren opgenomen te hebben. Sinds die tijd is dit als het helmteken van de Gelderse vorsten blijven bestaan. Zelfs de mutsen van de hertogen hebben eeuwenlang het teken van de pauwenveren gedragen. De pauwenveren werden ook gebruikt voor de toernooihelm van de hertog. Momenteel lopen er nog 28 witte pauwen rond in de kasteeltuinen, in de paauwenkooi op enkele honderden meters van het kasteel. Ook zou er volgens de legende nog steeds de geest van Leonora van Barchem ronddolen, de zwarte vrouw van Staverden, die naar het kasteel zou zijn gevlucht en daar van liefdesverdriet zou zijn gestorven……..Dit uiteraard voor de goedgelovigen
Het kasteel
Het kasteel kende in de loop der eeuwen een aantal gedaanteverwisselingen. Het huidige gebouw stamt uit 1905 en is aangelegd door Theodore ’s Jacob, telg van een voorname familie. Zijn vader was burgemeester van Rotterdam en zijn grootvader gouverneur van Nederlands-Indië. De architectuur gaat terug op oudere stijlen, maar het interieur vertoont ook kenmerken van het destijds populaire Jugendstil. De rest van het landgoed is ook nog redelijk intact en ook de kasteeltuin is in ere hersteld. Dit soort strakke tuinen zijn aangelegd onder invloed van Franse en Engelse hoveniers en stammen uit de 17e eeuw. De Franse stijl (Barok) is te herkennen aan rechte lanen, cirkelvormige vijvers en doolhoven en symmetrisch van aard. De Engelse landschapsstijl doet vermoeden dat alles op natuurlijke wijze is ontstaan, maar niets is minder waar. Na elke bocht moest zich een nieuwe verwondering voordoen, vandaar de vele verrassende doorkijkjes.
De kapel
Vlak bij het kasteel bevindt zich ook de kapel van Staverden. Deze kapel is gebouwd in 1876 als eenvoudige zaalkerk als opvolger van een houten gebouw uit 1866. Tot op de dag van vandaag worden er zondags kerkdiensten gehouden onder auspiciën van de Hervormde kerk in Ermelo. De diensten worden vooral bezocht door leden uit Staverden, Leuvenum en omliggende kernen. In de zomer worden er bij goed weer trekkersdiensten gehouden in het bos naast de kapel. De kapel heeft een sober interieur en ademt nog altijd de sfeer van de jaren ’30 uit. Dit zal ook de reden zijn dat de kapel graag gebruikt wordt voor huwelijksvoltrekkingen.
Kleine gemeenschap
Waar eerder gesproken is over zestien boerderijen zijn er nu nog vier in functie. De meeste boerderijen zijn verbouwd tot woonboerderijen. Jan Overeem is één van de bewoners van een boerderij in functie en vindt het prima wonen in Staverden. Jan:,,Je bent onderdeel van een landgoed en dat wil je dan ook wel zijn. We kunnen trots zijn op het landgoed. Onze familie woont al ruim 80 jaar op het landgoed en wij hebben wel wat met Staverden. Het is een kleine gemeenschap van ongeveer vijftig bewoners die elkaar allemaal kennen. Wel zijn er in de loop van de jaren meer mensen van buiten komen wonen en het is goed om er in te investeren om elkaar te leren kennen. Zij bewonen nu de verbouwde boerderijen en de burgerwoningen die op het landgoed staan die vroeger bestemd waren voor personeel op het landgoed.
Het dorpshuis is voor onze kleine gemeenschap belangrijk. Wij noemen dat de ontspanningszaal. Daar ontmoeten we elkaar in het verenigingsleven, bij bijzondere gebeurtenissen en feestelijkheden. Voor ons blijft het belangrijk om naar elkaar om te blijven zien en de gemeenschapszin vast te houden. Dan is het goed leven in de kleinste stad van Nederland”.
AG / Foto’s Bram van de Biezen